Aanleiding voor dit nummer over ‘democratie en representatie’ is het overlijden, op 3 oktober van vorig jaar, van een van de belangrijkste naoorlogse politieke denkers in Frankrijk, Claude Lefort (1924-2010). Omdat we niet zozeer de man, maar des te meer zijn ideeën willen memoreren hebben we ervoor geopteerd om de kern van zijn politiek-filosofische nalatenschap onder de aandacht te brengen. Zonder twijfel is dat het inzicht in de onlosmakelijke verwevenheid van democratie en representatie.
Democratie als participatie van de burgers aan het bestuur is volgens Lefort namelijk alleen maar mogelijk voor zover die burgers een beeld hebben van de samenleving, inclusief haar interne conflicten en verdeeldheid. In Leforts zienswijze vormt de politiek de scène waarop dit beeld van de samenleving gerepresenteerd wordt. In die zin is de poli- tieke representatie van de samenleving-in-conflict een noodzakelijke voorwaarde voor de democratie.
Dit fundamentele inzicht is vandaag niet zonder belang. Aan de ene kant krijgt de democratie namelijk steeds nadrukkelijker af te rekenen met populismen allerhande, die de rol en de betekenis van de representatie voor de democratie radicaal in twijfel trekken. Het volk en niet de elite van vertegenwoordigers moet besturen, zo luidt hun devies. Leforts kijk op de representatie toont evenwel aan dat die populistische kreet voorbijgaat aan de essentie van de politiek, laat staan dat ze het vertrekpunt zou vormen van een echt democratische politiek. Aan de andere kant worden we geconfronteerd met de groeiende macht van supranationale instellingen waarvan het democratische gehalte van de interne besluitvormingsprocessen helemaal niet voor de hand ligt. Alhoewel sommigen beweren dat die supranationale besturen onmogelijk in eenzelfde representatieve zin uit te bouwen vallen als nationale staten, zou Lefort nochtans ook hier beweren dat elke ernstige democratisering van deze besturen de uitbouw van een ‘zichtbare’ politieke scène van representatie onderstelt.
De opzet van dit themanummer bestaat erin de kracht van Leforts visie op democratie en representatie duidelijk in het licht te stellen. Met dat doel grijpt Tim Heysse terug naar de ontstaanscontext van Leforts politieke inzichten in diens close reading van Machiavelli. Vervolgens formuleert Stefan Rummens vanuit Lefort kritische kanttekeningen bij hedendaagse initiatieven om meer touw te geven aan vormen van directe democratie. Aansluitend schetst Matthias Lievens de eigengereide visie van Jacques Rancière op politiek en democratie en becommentarieert die vanuit een Lefortiaans perspectief. In de laatste bijdrage tracht Raf Geenens de effecten te peilen van Leforts inzichten voor de post nationale constellatie, waar bevoegdheden steeds meer in handen vallen van een gedecentraliseerd netwerk van supranationale bestuursorganisaties.
Tot slot zij nog opgemerkt dat de hierboven vermelde auteurs van dit themanummer (net als de redacteur) deel uitmaken van de Leuvense onderzoeksgroep politieke filosofie (www3.kuleuven.be/ripple), waarbinnen het onderzoek naar de politieke en democratische representatie een van de zwaartepunten vormt.
