Keer op keer blijkt: vermogens die we ooit als ‘typisch menselijk’ zagen, blijken na zorgvuldig onderzoek óók in andere diersoorten aanwezig te zijn.
Tenminste, dat wordt vaak beweerd. Maar wat is er eigenlijk ‘typisch menselijk’? Wat karakteriseert ons als soort? Volgens de Amerikaanse filosoof Cameron Buckner hebben veel filosofen en wetenschappers een vertekend beeld van typisch menselijke vermogens. In een artikel uit 2013, getiteld Morgan’s Canon, Meet Hume’s Dictum, noemt Buckner de misvatting over onze eigen vermogens ‘antropofabulatie’, een samentrekking van antropos (mens) en confabulatie (overdrijving of verzinsel).
Neem het onderzoek naar sociale interactie. Lang veronderstelden wetenschappers dat een theory of mind, het vermogen om gedachten en emoties aan anderen toe te schrijven, ten grondslag lag aan de meeste vormen van menselijke interactie. Maar in veruit de meeste situaties berust interactie op gewoonten, rolverdeling, sociale normen, conventies en andere regelmatigheden. Dat maakt een theory of mind meestal overbodig. Zo ‘typisch menselijk’ is het dus niet.
Toch nemen we deze atypische theory of mind, en niet onze typische waarneming van rollen, gewoontes en conventies, als uitgangspunt en maatstaf om iets te leren over de sociale vermogens van andere diersoorten. We vragen ons af: heeft een chimpansee, raaf of dolfijn óók een theory of mind, net als wij?
Vervolgens tonen deze dieren zo’n ‘volwaardige’ capaciteit slechts bij benadering. In feite onderzoeken we dus of een vertekend beeld van onszelf in primitievere vorm aanwezig is in andere diersoorten. Dat bevestigt vervolgens weer een evolutionair perspectief op onszelf als cognitief meest ontwikkelde soort.
Welke vermogens delen we nu écht met andere dieren? En wat maakt ieder dier, waaronder de mens, uniek? Het vinden van het ‘mensachtige’ in andere diersoorten heeft vaak tot doel deze diersoorten te verheffen. Maar door andere dieren te vergelijken met een misplaatst idee van wat het betekent om mens te zijn, doen we recht aan dier noch mens.
Wat beweegt ons denken? In deze rubriek verschijnen de mooiste odes
van het digitale platform Bij Nader Inzien in druk. Onderstaande tekst is een
herziene versie van de ode die op 29 november 2017 is gepubliceerd.
