‘So many stories are determined before they start’, schrijft Eva Katchadourian in de tweede brief van de in 2003 verschenen roman in brieven We need to talk about Kevin. De roman ligt ten grondslag aan de door Lynne Ramsay geregisseerde gelijknamige film, die in 2011 in de bioscopen kwam. Het boek en de film beschrijven de geschiedenis van Kevin, zoon van Eva en Franklin, die kort voor zijn zestiende verjaardag een gruwelijke daad verricht: met pijl en boog schiet hij op zijn school zeven medeleerlingen, een leraar en een kantinemedewerker dood, nadat hij eerst zijn vader en zusje heeft vermoord. Pas aan het eind van het boek, en aan het eind van de film wordt ons dit verteld, maar vanaf de eerste pagina’s en vanaf het eerste beeld voelen we de dreiging van een verschrikkelijke misdaad.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Inderdaad wordt in de vele brieven van Eva, alle gericht aan Franklin, duidelijk dat het verhaal van Kevin niet los gezien kan worden van wat voorafging, al is het de vraag of dat noodzakelijk heeft geleid tot de massamoord op school. Had diezelfde geschiedenis niet ook een andere uitkomst kunnen hebben? En waar begint die geschiedenis precies? Hoever moeten we teruggaan in het verleden om een verklaring te vinden? Is het, in filosofische termen, een zaak van ‘moral luck’, morele pech in dit geval, dat Eva’s zoon zijn misdaden begaat, of heeft Eva wel degelijk een veroorzakend aandeel in de massamoord? Eva schrijft over haar overwegingen om wel of niet aan een gezin te beginnen. Franklin wilde veel liever een kind dan zij. Is Eva’s aarzeling over en soms zelfs weerzin tegen een gezin de kiem van het latere kwaad? Een van de redenen om toch zwanger te worden is dat ze er niet aan moet denken tot in lengte van dagen op feestjes alleen maar over haar ouders te praten. Zou het niet leuker zijn om over je kinderen te vertellen, vraagt ze zich af. Daarmee is een eerste, nog onschuldige, titelverklaring gegeven: ‘we need to talk about Kevin’: ouders moeten over hun kinderen praten, bij voorkeur met trots. Maar is dat niet een heel slappe en egocentrische reden om aan een kind te beginnen? Dat denkt de lezer, en dat denkt de schuldbewuste Eva, terugkijkend op haar verleden en de verschrikkelijke dag, ook zelf.
De titel laat zich nog op minstens twee andere manieren uitleggen. Er is, ten eerste, de verwijzing naar het onbegrip tussen Eva en Franklin over Kevin. Van geboorte af aan gaat het niet goed tussen moeder en zoon. Kevin huilt, schreeuwt, luistert niet, wil niet spelen met zijn moeder, wil maar niet zindelijk worden, gunt zijn moeder, die voor zijn geboorte een gevierd schrijfster van reisboeken was, niets wat op een eigen leven lijkt. Er is geen land met hem te bezeilen. Maar tussen vader en zoon is de verstandhouding wel goed, en de vader kan of wil niet geloven dat er iets mis is met zijn zoon. Dit leidt tot een verwijdering tussen de echtelieden. In de brieven praat Eva eindelijk over al haar overwegingen en motieven. Maar dat had eerder moeten gebeuren. Het kwaad is onomkeerbaar, Kevin zit in de gevangenis, en Franklin, aan wie de brieven gericht zijn, leeft niet meer. Kijker en lezer hadden het echtpaar diepgaande, langdurige gesprekken over Kevin toegewenst, waarin de twee elkaar al hun angsten en zorgen zouden hebben verteld. Ze hadden over Kevin moeten praten. Nu moeten we het doen met gedachten achteraf. En achteraf is het soms makkelijk praten.
Ten tweede is er de oproep aan het adres van de lezers of de kijkers: we moeten het over Kevin hebben. We moeten nadenken over wat het betekent om een boosaardig, manipulatief kind te hebben, we moeten nadenken over hoever onze verantwoordelijkheid strekt als we zo’n kind hebben, we moeten erover nadenken wat het betekent om niet van je kind te houden. Vooral de laatste kwestie is immens en een taboe, want welke ouder, welke moeder houdt er nu niet van haar kind?
Ondertussen kun je je afvragen in hoeverre praten over Kevin, volgens welke lezing van de titel dan ook, iets oplevert. Heeft Kevin niet gewoon een persoonlijkheidsstoornis? De jongen lijkt zich nergens voor te schamen: er is een scene waarin de moeder zijn kamer binnenkomt, terwijl Kevin zichzelf bevredigt. De moeder deinst terug, maar de jongen gaat schaamteloos door met zijn handelingen, zonder zijn blik van Eva af te wenden. Ook andere gewetensvolle emoties, als schuld of spijt lijkt hij niet te kennen. Na de massamoord komt hij triomfantelijk het schoolgebouw uit. Ook bij eerdere wandaden, zoals het doden van de hamster van zijn zusje, toont hij geen enkel berouw. Is hij daarom niet een sociopaat, een joch met een hersenafwijking die maakt dat hij graag anderen pijn doet en enkel uit eigenbelang handelt? Dat is een kwestie van ‘nature’, waartegen ‘nurtural’ gepraat weinig kan uitrichten.
Boek en film zijn zo belangrijk omdat er geen simpele antwoorden worden gegeven. Filosofische verhandelingen over bijvoorbeeld ‘moral luck’ en morele verantwoordelijkheid kunnen niet de gelaagdheid hebben die We need to talk about Kevin heeft. We hebben de tragedies van het echte leven nodig, of romans als die van Shriver, films als die van Ramsay om te leren dat we op het gebied van morele kennis juist niet het scheermes van Ockham moeten hanteren, en dat we soms genoegen moeten nemen met rammelende verklaringen.
Kevins verhaal eindigt niet zonder hoop. De gesprekken die Eva met haar zoon heeft in de gevangenis, de bezoeken die ze aflegt, hebben misschien toch effect. Het is alsof Eva alsnog onvoorwaardelijk van haar zoon gaat houden, of erachter komt dat ze wel degelijk aldoor al van hem hield. Het aan de Amerikaanse columniste ontleende motto bij Shrivers boek wordt hier waargemaakt: ‘A child needs your love most when he deserves it least.’ Wie weet wat Eva’s verlate liefde met Kevin zal doen als hij uit de gevangenis wordt ontslagen.
