Butlers radicale positie
In haar boek Gender Trouble dat begin jaren negentig verschijnt, stelt filosoof en feminist Judith Butler het gangbare onderscheid tussen sekse en gender ter discussie. In ons denken over man en vrouw maken we doorgaans een onderscheid tussen sekse en gender. Sekse is dan een natuurlijk gegeven dat voorafgaat aan culturele opvattingen. Je wordt geboren met zekere biologische kenmerken die bepalen of je vrouw of man bent. Deze tweedeling is niet aan verandering onderhevig.
Gender is daarentegen een sociale categorie, die bepaalde rollen koppelt aan sekse. Zo was het voor een vrouw gebruikelijk dat zij thuis het huishouden draaiende hield terwijl haar man ging werken. In tegenstelling tot sekse is gender aan verandering onderhevig; vrouwen werken tegenwoordig ook buitenshuis en mannen helpen mee in huis.
Dat jonge meisjes met poppen spelen is niet inherent verbonden aan vrouw-zijn.
Maar volgens Butler is net als gender ook sekse het resultaat van culturele praktijken. We worden weliswaar geboren met bepaalde kenmerken, maar op basis daarvan het label ‘man’ of ‘vrouw’ opplakken is een culturele uiting. Ze problematiseert dus de gedachte dat sekse iets natuurlijks is. Deze stelling voelt toch wat onwennig aan. Er zijn toch wezenlijke verschillen tussen een mannelijk en een vrouwelijk lichaam?
Natuur en cultuur
De filosofische aanname die Butler bekritiseert, is dat natuur een vastliggend gegeven is waarop we onze culturele opvattingen projecteren. Het lichaam zou man of vrouw zijn op basis van objectieve natuurlijke eigenschappen, waaraan culturele opvattingen een gender verbinden.
Meer lezen over de filosofie en gender? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Butler wijst erop dat zelfs feministen als Simone de Beauvoir in deze val trappen. Al problematiseert De Beauvoir het idee dat sekse en gender noodzakelijk samenhangen, ze handhaaft desondanks het onderscheid tussen natuur en cultuur, tussen sekse en gender. Dat jonge meisjes met poppen spelen is niet inherent verbonden aan vrouw-zijn. Het is aangeleerd. ‘Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt.’ Maar het lichaam is voor De Beauvoir biologisch gezien nog steeds vrouw óf man. Het biologisch verschil blijft bestaan, en sekse een natuurlijk gegeven.
X en Y chromosomen
Volgens Butler is sekse net zo goed een sociaal construct als gender. Dit lijkt een wat merkwaardige stelling. Hoe je jezelf ook ziet, je sekse is toch bij je geboorte al duidelijk? Je geslacht is nota bene uit je DNA af te lezen. Ook als we kijken naar de geschiedenis, is de mensheid altijd verdeeld geweest in mannen en vrouwen.
Er zijn geen duidelijk vaststaande biologische kenmerken die bepalen of iemand een man of een vrouw is.
Al lijkt sekse een inherente eigenschap van het lichaam, toch zijn er genoeg voorbeelden waarin het onderscheid tussen man en vrouw helemaal niet zo voor de hand ligt. Zo zijn er bijvoorbeeld hermafrodieten; mensen met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken. Dit maakt een tweedeling op basis van geslacht al problematisch. Geven chromosomen dan de doorslag? Ook dat is helemaal niet zo zwart-wit. Zo zijn er bijvoorbeeld mensen met één X- en één Y-chromosoom die bij de geboorte wel alle vrouwelijke geslachtskenmerken hebben. Deze vrouwen worden ook wel mamma mia-vrouwen genoemd, omdat ze ondanks hun ‘mannelijke’ chromosomen een erg ‘vrouwelijk’ uiterlijk hebben.
Deze mensen vallen buiten de seksedichotomie en ondersteunen dus Butlers positie. Er zijn geen duidelijk vaststaande biologische kenmerken die bepalen of iemand een man of een vrouw is. De categorieën waarvan we denken dat ze biologisch gegeven zijn, zijn in werkelijkheid het resultaat van culturele praktijken.
Gender trouble
Butler maakt ons ervan bewust dat we niet alleen kritisch moeten kijken naar de manier waarop we vrouwen en mannen een bepaalde identiteit opdringen. We moeten ook de totaliserende claims die het feminisme zélf voortbrengt in twijfel trekken. Door sekse te blijven beschouwen als een natuurlijk gegeven werken feministen als De Beauvoir onderdrukking juist in de hand. Het verschil tussen man en vrouw blijft daardoor immers een absoluut gegeven.
Dat sekse een natuurlijke eigenschap is van het lichaam, is een illusie waar we ons als het aan Butler ligt te lang aan vast hebben geklampt. Te hoge testosteronlevels, hermafrodieten en mamma mia-vrouwen laten zien dat sekse geen onbetwijfelbaar biologische gegeven is. Daarom moeten we deze categorieën volgens Butler continu problematiseren en ‘gender trouble‘ blijven maken.
