Ongelijkheid in de wereld neemt niet toevallig toe; er steekt een logica in de spectaculaire groei van topinkomens. Econoom-filosoof Antoon Vandevelde introduceert het werk van Piketty en gaat in op de cruciale vraag: vallen het kapitalisme en de democratie nog te redden?

Heel af en toe lees je eens een dikke roman die de hele wereld, alle dimensies van het bestaan en alle literaire genres lijkt te omvatten. Michail Boulgakovs De meester en de Margarita, Vargas Llosa’s De oorlog van het einde van de wereld of Harry Mulisch’s De ontdekking van de hemel zijn op die manier onvergetelijk. Wetenschappelijke werken daarentegen hebben al lang niet meer de ambitie om zo’n alomvattend perspectief te bieden. Zelfs filosofische werken hebben dit opgegeven. Dit is een tijd van specialisatie. Vooruitgang ligt in het elimineren van de zwakste stukjes uit onze vroegere syntheses. Nieuwe inzichten zitten verscholen in korte artikels, waarin slechts een beperkt publiek van experts geïnteresseerd is. Thomas Piketty’s Le Capital au XXIe siècle is nu beslist een uitzondering. Een summa van bijna duizend bladzijden in de Franse versie. Te lang, jawel, maar heel leesbaar. Dit is het werk van een econoom die zijn klassiekers kent, van een intellectueel die ook Jane Austen en Honoré de Balzac tot zijn bronnenmateriaal rekent, van een historicus in de beste Franse traditie, van een sociale wetenschapper die reflecteert over sociale stratificaties en zelfs van een normatieve filosoof die verwijst naar Rawls en Sen.
 
Het boek refereert ongegeneerd naar Marx. Het ontleent een goed deel van zijn succes aan het feit dat het de verwachting lijkt in te lossen van een hedendaagse maatschappijkritiek die even radicaal en grondig is als die van Marx. Tegelijk is dit een volstrekt onideologisch boek, in de zin dat het niet steunt op a priori’s of op wishful thinking, maar op omvangrijk empirisch en vergelijkend onderzoek. Het is een boek uit de traditie van de politieke economie. De analyse van wat is, leidt expliciet tot normatieve aanbevelingen. Deze laatste worden echter niet gepresenteerd als dogma’s. De meerzinnigheid van de werkelijkheid en de openheid van de toekomst worden ten volle erkend. De wetenschapper legt tendensen en mechanismen bloot die elkaar vaak tegenwerken en een precieze voorspelling van wat de uitkomst van dit spel van krachten zal zijn is dan ook onmogelijk. Het hedendaagse kapitalisme bergt volgens Piketty een zelfvernietigende logica, maar die kan worden tegengegaan door juiste beleidskeuzes. Zoals de arbeidersbeweging het kapitalisme heeft gedwongen tot hervormingen die het uiteindelijk hebben gered, zo kan ook nu een sociale beweging die de toenemende ongelijkheid in de wereld gaat keren, het kapitalisme tegen zichzelf en de rijken tegen hun overmatige hebzucht beschermen.
 
In het vervolg van deze tekst vat ik de belangrijkste stellingen van Piketty samen en ga ik vervolgens in op zijn normatieve conclusies.