Stel dat God niet bestaat en dat je misdaden niet worden opgemerkt door je medemensen. Waarom zou je nog je best doen om een goed mens te zijn? Deze vraag werd ruim tweeduizend jaar geleden al door Plato aan de orde gesteld in zijn Politeia. In die dialoog wordt het verhaal verteld van de herder Gyges, die een ring vindt die hem onzichtbaar maakt. Gyges, die dankzij zijn ring ongezien de koning weet te vermoorden en met de koningin trouwt, wordt ons voorgesteld als een gelukkig mens. Wist Plato dit filosofisch gedachte-experiment al levendig te verbeelden met zijn dialoog, het medium film laat niets meer aan de verbeelding over. Eerst al in Crimes and Misdemeanors (1989) en meer recent in zijn film Match Point (2005) weet de Amerikaanse regisseur Woody Allen een vergelijkbaar gedachte-experiment zó overtuigend te vertolken dat we gaan geloven dat het verontrustende wereldbeeld dat er in wordt ‘waargemaakt’ overeenstemt met de werkelijkheid.
In de openingsscène van Match Point zien we een tennisbal precies op het net belanden. Als het beeld wordt stilgezet, horen we een mannenstem zeggen: ‘Degene die zei “Liever heb ik geluk dan dat ik goed ben” gaf blijk van een diep inzicht in het leven. Mensen zijn bang om te erkennen hoeveel er in ons leven afhangt van geluk.’ Nu eens valt de bal aan de gunstige kant van het net, dan weer aan de ongunstige kant. We hebben dat zelf niet in de hand. Het is de stem van Chris Wilton (Jonathan Rhys Meyers). Begonnen als getalenteerd proftennisser werkt deze jonge Ier zich nu op als tennisleraar in de rijke Londense upper class. Zo ontmoet hij Tom Hewitt, die hem introduceert bij zijn familie. Chris krijgt een relatie met Toms zus Chloe en neemt een baan aan in het bedrijf van haar vader. Alles lijkt goed te gaan, totdat hij een affaire begint met de onweerstaanbare Nola Rice (Scarlett Johansson), een werkloze Amerikaanse actrice, en bovendien de vriendin van Tom.
Als Chris en Nola elkaar voor het eerst ontmoeten, spat de erotiek ervan af. De camera zit hen dicht op de huid, terwijl de beelden van de familie, het landhuis en het werk veel afstandelijker zijn gefilmd. Zo krijgen we toegang tot de beleveniswereld van Chris. De moeder van Tom en Chloe lijkt hen aanvankelijk met enige scepsis tegemoet te treden. Hoewel Nola actrice is, faalt ze auditie na auditie. Chris daarentegen is de ware acteur: hij speelt het spel als geen ander en weet de familie voor zich te winnen.
Ondertussen zien we dat Chris steeds verder opgesloten raakt in een schijnwereld. Chloe, inmiddels zijn vrouw, wil heel graag kinderen, maar dat wil niet lukken. En dan slaat het noodlot toe. Tijdens een vakantie belt Nola op om te zeggen dat ze zwanger van hem is. Ze wil het kind houden en dreigt Chris’ vrouw en familie in te lichten als hij niet voor háár kiest. Zijn zorgvuldig opgebouwde leven dreigt in te storten. Een vroegere tennisvriend vertrouwt hij toe dat hij onder de situatie lijdt. Maar is hij oprecht? Het lijkt erop dat het leven met Chloe te comfortabel is om op te geven: ‘Misschien gaat het wel om het verschil tussen liefde en lust.’
Wat zal hij doen? Aan het begin van de film hebben we Chris Dostojevski’s roman Misdaad en straf zien lezen. De hoofdpersoon van dat boek, de student Raskolnikov, gelooft niet langer in God en denkt dat er mensen zijn die meer waard zijn dan anderen, dat er mensen zijn die zich niet aan de wet hoeven te houden. Om een daad te stellen, vermoordt hij een oude woekeraarster. Maar terwijl hij de moord pleegt, vergeet hij de deur achter zich te sluiten. Als de jongere zus van de oude vrouw binnenkomt, vermoordt hij ook haar. Hij neemt panden van de oude vrouw mee en verlaat het huis. Hoewel de politie-inspecteur tot in detail weet te reconstrueren wat er is gebeurd, wordt Raskolnikov maar niet opgepakt. Uiteindelijk biecht hij de moord op aan Sonja, een jonge en vrome prostituee. Daarop bekent hij ook aan de politie. Hij wordt veroordeeld, voelt zich als herboren en hervindt zijn geloof.
Ontwikkelt Chris zich tot een 21ste- eeuwse Raskolnikov? In een gesprek tijdens een diner zette Chris zijn levensvisie nog eens uiteen: ‘Wetenschappers zeggen steeds vaker dat ons bestaan op puur toeval berust. Geen plan, geen bedoeling.’ Daarop citeert Tom: ‘Wanhoop is de weg van de minste weerstand.’ Maar Chris antwoordt resoluut: ‘Geloof is de weg van de minste weerstand.’ Match Point speelt knap in op onze verwachting dat Chris’ wereldbeeld niet opgaat. Maar door onverwachte wendingen in de ingenieus geconstrueerde plot wordt Chris’ levensfilosofie alsnog ‘waargemaakt’. We zijn voorbij Dostojevski, verstoken van God, rechtvaardigheid en betekenis, lijkt Woody Allen ons te willen zeggen. En toch. Gedurende de hele film horen we Enrico Caruso de aria ‘Una furtiva lagrima’(‘Een verholen traan’) zingen uit de opera L’elisir d’amore van Donizetti. Chris lijdt in stilte. Geluk hebben is niet hetzelfde als gelukkig zijn. Of zijn het krokodillentranen?
