Negen zalen en meer dan veertig sprekers, dat is haast te veel om te verwerken op één avond. Een tikkeltje nostalgisch, maar vooral enorm geïnspireerd lopen we samen nog eens doorheen Tivoli Vredeburg.

Hertz

Op het hoofdpodium (Hertz) verzamelden grote denkers van over de hele wereld. Koraspeler Lamin Kuyateh opende het festival. Kuyateh is een traditionele griot. Deze West-Afrikaanse rondtrekkende muzikanten brengen oorspronkelijk politieke boodschappen of historische verhalen.
 
De Zuid-Afrikaanse dichter Antjie Krog gaf een lezing over Ubuntu en droeg voor uit haar poëzie. 


(Foto: Jörgen Caris)

‘De kracht waarmee Antjie Krog haar verhaal presenteerde aan de hand van een vertelling en een gedicht inspireerde me.’
(Uit de enquête)

In de aanloop van Thinking Planet gaf Antjie Krog een ontroerend en uitvoerig interview over Zuid-Afrika, poëzie en inter-verbondenheid. Leden kunnen het interview hier lezen.

Daar droeg ze ook haar prachtige gedicht 'Om te ver-jij-en' voor:
 

‘Antjie Krog vertelt prachtig, in treffende en krachtige woorden, en haar verhaal is heel bijzonder.’
(Uit de enquête)

Na haar lezing ging ze in gesprek met dichter Simone Atangana Bekono. In haar debuut Hoe de eerste vonken zichtbaar waren bouwt Bekono een personage op uit de wildernis, in een bos geboren. Beetje bij beetje vinden ontmoetingen plaats die het personage moeten socialiseren en vermenselijking, maar dat lijkt niet altijd te lukken. Empathie, racisme, dekolonisatie, vrouwelijkheid - het zijn thema's die haar werk doorlopen.



Na haar gesprek met Antjie Krog deed onze correspondent ter plaatse haar een opmerkelijke bekentenis. De Iraans-Nederlandse televisiemaker Bahram Sadeghi was gastheer in deze zaal en was blij verrast door de lezing van de Ethiopische filosoof Workineh Kelbessa.

'In aanloop naar het evenement had ik al de powerpoint presentatie van professor Kelbessa ingezien: hele lappen teksten van zinnen die voluit waren uitgeschreven! Normaal gesproken het ideale recept voor een ramp van een presentatie, toch? Maar niet in het geval van de professor uit Ethiopië. Ik weet niet of dat voor iedereen gold, maar met zijn passie voor het onderwerp 'ecological ethics' en vertellen over de ervaring van zijn volk Oromo won hij in ieder geval mijn hart.' 
(Bahram Sadeghi)

Kelbessa sprak over het wereldbeeld van de Ethiopische Oromo-gemeenschap en hun relevantie in het klimaatdebat. Daarover vindt u hier een interview met hem terug.


Gastheer Bahram Sadeghi kondigt Workineh Kelbessa aan. (Foto: Jörgen Caris) 


(Foto: Jörgen Caris)

Eerder op de avond sprak hij reeds met hoogleraar in de rechten Daphina Misiedjan en diplomaat Dorine van Norren over vooruitgang en ontwikkeling vanuit een niet-westerse bril. Wederkerigheid, meende van Norren, – zowel tussen mensen onderling als tussen mens en natuur – speelt een belangrijke rol in veel niet-westerse culturen, maar in de Duurzame Ontwikkelingsdoelen
van de VN komt dit idee nauwelijks voor. 


Van links naar rechts: Daphina Misiedjan, Dorine van Norren en Workineh Kelbessa. (Foto: Jörgen Caris)

Na hem betrad de Nigeriaanse filosoof en hoogleraar Oyèrónkẹ́ Oyěwùmí het podium. Ze gaf een lezing over genderfluïde identiteiten in Afrikaanse gemeenschappen zoals de Yoruba, een volk van meer dan 40 miljoen mensen in Nigeria en Benin (Yorubaland). Net zoals een identiteit als senior of junior verandert naargelang wie tegenover je zit - bij je zoon bij jij de senior, maar bij je moeder de junior - is ook gender, aldus Oyěwùmí, in de Yoruba-taal een vloeibaar concept. Wie meer wil leren over een fluïde genderidentiteit kan dit interview met haar in Filosofie Magazine lezen.

‘Verschillende sprekers wisten rechttoe rechtaan een moeilijke boodschap voor niet-filosofen toegankelijk te maken. Daar heb ik veel aan gehad.’
(Uit de enquête)

Later op de avond schoof ze aan bij vrouwen van Dipsaus, een tweewekelijkse podcast door en voor vrouwen van kleur en iedereen die geïnteresseerd is in een ander geluid. Ditmaal mocht trouwens Olave Nduwanje, schrijver en transfemme, een gastoptreden maken als presentator van Dipsaus, wat een diepgaand gesprek over gender, seksualiteit en populaire cultuur opleverde.

Beluister hier de podcast:

Dipsaus interviewt Oyèrónkẹ́ Oyěwùmí (links). (Foto: Jörgen Caris)

De flamoyante interviewers van Dipsaus hielden na afloop nog een gezellige 'elevator party' met de socioloog en filosoof. Ook hoogleraar in het recht Daphina Misiedjan en filosoof Grâce Ndjako vindt u terug in de dichtgepakte bonte bende.
 

(Foto: Jörgen Caris)

Ter aflsuiting van het festival reflecteerden hoofdredacteur van Filosofie Magazine Leon Heuts, filosoof Rolando Vàzquez en Douglas Berger over de waarde van Thinking Planet. Hebben we nu vooral leuke feitjes over de wereld geleerd? Of kunnen we hiermee aan de slag in ons dagelijkse samenleven?

‘Voor mij was het concept van dekolonisatie een oog-en-oor opener! Daarnaast was ik zeer benieuwd naar de persoonlijke en systemische ervaringen van de mensen die vertelden over Ayahuasca en die verwachtingen zijn meer dan ingelost.’
(Uit de enquête)

Van links naar rechts: Leon Heuts, Rolando Vázquez en Douglas Berger. (Foto: Jörgen Caris)

‘Als westerling wil ik graag begrijpen hoe andere culturen, in het bijzonder uit het oosten, denken en handelen. Daarvoor was dit evenement ideaal.’
(Uit de enquête)

De Punt

Het thema van zaal De Punt was cultuur en diversiteit. Daphina Misiedjan, hoogleraar in de rechten aan de Universiteit van Utrecht, specialiseerde zich in waterrechten en het recht op cultuur. Niet alleen biologische diversiteit, maar ook culturele diversiteit vermindert ten gevolge van klimatverandering. In een interview met Filosofie Magazine, dat u hier kunt terugvinden, verdedigde ze dat culturen altijd nauw verbonden zijn met de natuur waarin ze leven. Ook voor Nederland geldt dat: zoals Nederland zich met water verwant weet, is erg uitzonderlijk. Wanneer vervolgens door klimaatverandering de natuurlijke omgeving transformeert, doen zich ingrijpende culturele veranderingen voor. Planten waarmee een cultuur medicijnen maakt, sterven uit. De rivier waarvan dieren drinken, wordt ondrinkbaar. Culturen beroepen zich daarom soms op hun 'recht op cultuur'.


(Foto: Jörgen Caris)

Na haar lezing ging ze met bioloog en ecologisch antropoloog Jonathan Loh dieper in op dit onderwerp. Als bioloog gaf hij meer inzicht in de dalende biodiversiteit in een tijdperk van klimaatverandering. Voormalig directeur van het Wereld Natuur Fonds Johan van den Gronde trad op als moderator.
Filosoof Heidi Dorudi tijdens haar lezing over de dekolonisatie van het denken. (Foto: Jörgen Caris)

Jonge Denker des Vaderlands Ajuna Soerjadi zoomde in op het Oosterse ‘zelf’ aan de hand van rituelen in China, zen, kung fu en muziek. In China gaat het ‘zelf’ niet per se gepaard met een idee van authenticiteit. Ze liet zien dat Oosterse volkeren op een hele andere manier denken, en daardoor misschien ook gelukkiger zijn.
 

(Foto: Jörgen Caris)

Cloud Nine

In zowat elke uithoek van Tivoli Vredenburg was wel iets te beleven. Een hele avond lang lieten de gespreksinnovators van Building Conversation, ontstaan uit een brainstormsessie van theatermaker Lotte van den Berg en kunstenaar Daan ’t Sas, ons kennismaken met nieuwe vormen van communicatie. Ze halen hun inspiratie uit niet-westerse culturen, zoals de Maori of de Zappatistas. Op die manier proberen ze ons opnieuw te leren luisteren en in gesprek te laten gaan. In hun ‘Parlement van de dingen’ vertegenwoordigde iedereen nu eens niet de mens, maar het water, een boot, een olieraffinaderij… Elk ding kreeg zo een stem. Hun ‘Agonistisch gesprek’ leerde ons dan weer op een nieuwe manier ruzie maken.

‘De workshop “Agonistisch Gesprek” was net een yogaoefening. Eerst de spier kort aanspannen met ingehouden adem en daarna deze loslaten, uitademen en de ontspanning ervaren. Het gesprek begon met ‘aanspannen’ in de vorm van een collectieve polarisatie, gevolgd door ‘ontspanning’ door een woordloze individuele toenadering en liggend samenkomen.
 
We verdeelden de groep door een kant te kiezen bij de stelling: ‘Een dominante nationale cultuur is beter dan culturele diversiteit’. Hierop volgde een ongenuanceerde gespreksvorm. De nadruk lag op ‘jullie’ en ‘wij’, en we bekogelden elkaar met opmerkingen als “Wij zijn tolerant, jullie zijn bang voor verandering”.
 
Na deze woordenstrijd werden de twee groepen opgelost, en ging het “gesprek” verder zonder woorden, met alleen oogcontact en fysieke toenadering zoals een hand op de schouder. Dit brak de spanning en creëerde een compleet andere sfeer, een veel fijnere sfeer eigenlijk.
 
Het gesprek eindigde op de grond. Liggend op onze rug gingen we over op een eerlijk en open gesprek, waarbij alle ongenuanceerde opmerkingen verdwenen en we ons konden uiten als individu. We evalueerden onze ervaring, bijvoorbeeld hoe veel beter dit laatste onderdeel voelde dan het eerste, en spraken daarna over alle dieper gelegen gevoelens. Het gesprek ging toen zowaar richting een soort oplossing; begrip voor elkaars standpunten hebben.’
(Een gast op Thinking Planet)

 

De Pit

In de gezellige ruimte van zaal De Pit was plaats voor slechts een aantal mensen. Met filosoof en redacteur bij Filosofie Magazine Florentijn van Rootselaar hadden ze het over hoe we in een tijdperk van groeiende ongerustheid over het klimaat met de aarde moeten omgaan. Naar aanleiding van wijn boek Filosofisch veldwerk schreef van Rootselaar hierover een essay in Filosofie Magazine: lees het hier.

'Het was heel fijn om te zien dat het onderwerp de mensen erg aangreep. Dat leverde soms best emotionele en persoonlijke momenten op. Met name de idee van een nieuwe tederheid in onze omgang met de aarde maakte bij de mensen heel wat los.' 
(Florentijn van Rootselaar)

Florentijn van Rootselaar ging geen grote onderwerpen uit de weg in De Pit. (Foto: Jörgen Caris)

Plein 6/K.F. Hein Foyer

Thinking Planet was nog meer dan lezingen, gesprekken, muziek, poëzie en verhalen. Een avond lang konden gasten de opgedane inzichten laten rusten terwijl ze deelnamen aan verschillende workshops. Robert-Jan Schippers, martial arts-expert, bracht bijzondere bewegingstechnieken en daoïstische levenskunst samen. Met zijn qigong-workshop, waarmee daoïsten de energiegeleiding (qi ) in hun lichaam oefenen, gaf hij het daoïsme een praktische invulling.




Hij begaf zich later op de avond naar de Pandora Foyer voor een gesprek met filosoof Alice Simionato en hoogleraar Aziatische religies Paul van der Velde. Hoe kan Oosterse wijsbegeerte een antwoord bieden op typisch Westerse problemen als burn-out. Zijn dit overigens wel typisch westerse problemen? Simionato vertelde eerder aan Filosofie Magazine over de therapeutische kracht van het confucianisme in dit interview.


Van links naar rechts: moderator Reine Rek, Paul van der Velde, Alice Simionato en Robert-Jan Schippers. (Foto's: Jörgen Caris)

U kunt hun gesprek in de Pandora Foyer 'Tussen dip en depressie' hier beluisteren: Yogadocent Lotte Plessen organiseerde een workshop hatha yoga, een yaga-variant waarbij je je beheersing probeert te krijgen over geest en lichaam. Volgens haar is dit bijzonder heilzaam in het overwinnen van dagelijkse angsten.

 
(Foto: Jörgen Caris)
 

‘Bij de workshops werd theorie in praktijk gebracht. Wat leuk om te ervaren!’
(Uit de enquête)

 

Club Nine

Poëzie en verhalen waren te beluisteren in Club Nine. De Kenyaanse verhalenverteller Ogutu Muraya beïndrukte de toeschouwers met zijn levensechte en enthousiaste vertelstijl.

‘Ogutu Muraya liet een grote indruk achter. Zeer indrukwekkende verhalen, schitterend en spannend verteld.’
(Uit de enquête)

In een van zijn waargebeurde verhalen moest een zwarte man in het Afrika ten tijden van de apartheid hoognodig naar het toilet. Nu hingen er in die periode op publieke wc's weleens een bordje 'White Men Only'. Maar we weten allemaal hoe het voelt als de nood het hoogt is. Dan valt je hele existentie samen met het geborrel in je darmen. Nood breekt wet. Dus de zwarte man besluit het bordje in de wind te slaan, rent het kleinste kamertje binnen, komt tot een gelukzalige ontspanning, wil stiekem weer naar buiten glippen en... kruist een witte man. Even hangt er een ondraaglijke spanning in de lucht. Gelukkig voor hem heeft de witte man hetzelfde probleem en bijgevolg geen tijd om acht op zijn zwarte medemens te slaan. Eind goed, al goed? Nee. Een tijdje later wordt de zwarte man alsnog opgepakt. Omdat hij een bom in het toilet verstopt zou hebben. Lees meer over het belang van verhalen in een tijdperk van dekolonisatie in het interview dat Muraya aan Filosofie Magazine gaf.

De Koerdische dichter Çağlar Köseoğlu nam samen met Ozan Aydoğan plaats op de bank voor een gesprek met moderator in gastvrouw in Club Nine Khadija al Mourabit.


Van links naar rechts: Khadija al Mourabit, Ozan Aydoğan en Çağlar Köseoğlu. (Foto: Jörgen Caris)

Beluister hier hun optreden:

‘Mooie verbeeldende woorden door krachtige mensen uitgesproken: geloofwaardig!’
(Uit de enquête)

Dichter Vamba Sherif groeide op in Liberia in een huis met wel tweehonderd lieden - een commune waarvan zijn moeder de matriarch was. In zijn poëzie probeert hij culturen samen te brengen. Beluister hier zijn voordracht en gesprek met moderator Khadija al Mourabit.
   

Pandora

Thinking Planet staat in het teken van niet-westerse denktradities. Heldere en oriënterende inleidingscolleges in wijsgerige tradities en stromingen wereldwijd konden dus niet ontbreken. Filosoof Grâce Ndjako opende de wereldreis in zaal Pandora met een college Afrikaanse filosofie. De grote filosoof Hegel ontkende dat er zoiets was als Afrikaanse filosofie, Ndjako is het hier niet mee eens ging op zoek naar hoe zwarte Afrikanen zichzelf en hun denken kunnen bevrijden van het westerse label ‘de Ander’ om hun eigen identiteit te hervinden.


(Foto: Jörgen Caris) Filosofie Magazine maakte vanuit dit voornemen om niet-westerse denktradities te belichten een aanzet tot een wereldcanon van de filosofie. In het eerste deel komen onder andere het daoïsme en de tiende-eeuwse islamitische filosoof al-Farabi aan bod. In het tweede deel vindt u ondermeer Confucius, ubuntu en de Indische Upanishaden terug.

Pandora Foyer

Rolando Vázquez, een Mexicaanse socioloog en hoogleraar aan de  University College Roosevelt, sloot het festival af met Leon Heuts en Douglas Berger. Hij had er dan al een drukke avond op zitten. In de Pandora Foyer had dan immers al een heftig gesprek over dekolonisatie met Oyèrónkẹ́ Oyěwùmí en Ogutu Muraya plaatsgevonden en daarvoor nog had hij het eurocentrische en antropocentrische wereldbeeld in de westerse wijsbgeerte tijdens zijn eigen lezing in vraag gesteld. Aandacht voor de wijsheid van andere culturen is geen kwestie van multiculturaliteit, maar van epistemische rechtvaardigheid, betoogde hij.

Beluister zijn drukbezochte lezing hier:
Drugonderzoeker Arno Adelaars en neurowetenschapper Michiel van Elk gingen in discussie over inheemse (drug)rituelen en extatische ervaringen. Aan Filosofie Magazine vertelde Michiel van Elk waarom we allemaal op zoek moeten naar extase en hoe inheemse rituelen daarbij kunnen helpen. Lees het interview met hem hier.

Beluister hier hun gesprek:

Michiel van Elk (links) en Arno Adelaars (rechts) met moderator Reine Rek. (Foto: Jörgen Caris)

‘Neurowetenschapper Michiel van Elk scheen een uniek licht op een onderwerp dat academici en wetenschappers vaak vermijden: drugs en hallucinante ervaringen. Zijn visie op extase en ayahuasca was verassend objectief, maar toch betrokken en geëngageerd.
 
Boeiend was hoe Van Elk reflecteerde op zijn studie naar psychedelica vóór en ná zijn eigen ayahuasca-trip. Zo vertelde hij hoe hij door de ayahuasca zichzelf plotseling zag door de ogen van zijn zoon, waardoor hij beter begreep wat zijn zoon van hem verwachtte als vader. Extase kan op deze manier een ander perspectief bieden op je leven. Maar dat hoeft niet via drugs, benadrukt Van Elk. Met religie, meditatie, natuur of sport kan het ook. Het onderwerp inspireerde om vaker te reflecteren op extatische ervaringen, of deze nu met of zonder psychedelica zijn.
 
Om verschillende kanten van psychedelica als ayahuasca te belichten, kwamen ervaringsdeskundige Arno Adelaars en de meer wetenschapsgerichte Michiel van Elk samen. Adelaars legde uit hoe drugs als paddo’s en ayahuasca oorspronkelijk eigenlijk rituelen zijn, uitgevonden in inheemse culturen. In het licht van de huidige populariteit van drugs, die zich bijvoorbeeld uit in diverse ayahuasca-centra in Nederland, rees de vraag in hoeverre er sprake is van culturele toe-eigening wanneer deze oorspronkelijke rituelen de markt betreden. Wat namelijk voor inheemse groepen erg belangrijk is en veel wijsheid geeft, is iets wat men nu overal kan verkopen. Moeten we psychedelica als ayahuasca zien als intellectueel eigendom, of juist iets wat een inheemse cultuur helemaal niet kan of mag toe-eigenen? Is het niet juist mooi als we allemaal inzichten kunnen verkrijgen door ayahuasca?’
(Een gast op Thinking Planet)

Voor ons was Thinking Planet 2018 een fantastische editie. Wij hopen iedereen volgend jaar opnieuw te mogen verwelkomen. Tot volgend jaar!