‘Ik las Camus toen ik 17 was!’ is de standaardreactie zodra de naam Camus valt. Het is alsof we ermee willen aangeven hoe verschrikkelijk achterhaald deze filosoof is. In plaats van Camus nostalgisch toe te schrijven aan onze vermeende jonge wilde jaren, neem ik het op voor de denker voor wie filosofie wars
is van troost of hoop die de menselijke conditie slechts ontkent.
Voor Camus bestaat de taak van de filosofie erin ons te herinneren aan de aperte ambiguïteit van ons bestaan. De mens is voor Camus niet een wezen ‘dat in opstand komt’ (omdat hij bijvoorbeeld wat puberaal is) maar de mens is opstand. Het menselijk subject is de drager van zijn eigen opstand. De mens is het enige schepsel dat zich niet bij zijn geworpenheid neerlegt. Het grootse van Camus’ L’homme révolté (1951) is zijn systematische wantrouwen ten aanzien van de mens die met een hoopvolle oplossing komt, die de revolte afkoopt door een revolutie (zoals een politiek waarin men het varkentje weleens eventjes zal wassen). Voor Camus is de mens een oorspronkelijke gespletenheid, een onrust, een disbalans die hij ervaart in de absurditeit. De mens komt niet in opstand omdat hij weet wat hij wil maar omdat hij ervaart wat hij niet wil. Daar begint het menszijn.
Camus spreekt niet over de mens die om de een of andere reden in opstand komt, alsof er ook een menselijke conditie zou bestaan van een mens die dat nalaat, maar over de mens als een ‘wezen dat weigert te zijn wat hij is’. De afstand tot zichzelf die kenmerkend is voor het menselijk bestaan is deze opstand. ‘Ik verzet me dus ik ben’, luidt Camus’ variatie op het befaamde cartesiaanse uitgangspunt. Het menselijk bewustzijn gaat gepaard met opstand en maakt het onmogelijk dat de mens geheel met zichzelf samenvalt. Maar het komt er nu op aan hoe de mens zal omgaan met de opstand. Camus respecteert dat de mens zichzelf verwezenlijkt in de opstand tegen zijn staat van zijn, maar hij wijst elke veralgemenisering, politisering of ideologisering van deze revolte af. De opstand is voor Camus altijd al een opstand tegen zichzelf.
Wat beweegt ons denken? In deze rubriek verschijnen de mooiste odes
van het digitale platform Bij Nader Inzien in druk. Onderstaande tekst is een
herziene versie van de ode die op 29 november 2017 is gepubliceerd.
